DICCIONARIO GUARANI-CASTELLANO

A

A: aquí, lugar

Ã: sombra, alma

A: caer

Aguara: zorro

Águi: de aquí

Águio: de aquí para allá

Aguyje: gracias

Ahániri: no

Ahoja: frazada

ahy'o: garganta, voz

aichejáranga: ¡pobrecito!, ¡ay!

Aipo: aquel

aipóramo/aipórõ: entonces

aja: durante

ajaka: cesto

aje'i(ma): hace rato

ajépa?: ¿verdad?

Aju: maduro

Ajúra: cuello

Akã: cabeza

Acata: cabeza dura

Akãjere: marearse

Akãnundu: fiebre

Akãraku: enamorado, loco

akatú (v) ape: derecha (a la)

akãvai: enamorado, loco

aky: verde, no maduro

akÿ: mojado

Alemaniagua: alemán

Alkila: alquilar

Ama: lluvia

ama'ÿ: seco, sequía

amambái: helecho

ambue: otro

amo: aquel, aquellos

amo tuguápe: allá en el fondo

amyrÿi: difunto

aña: diablo

aña retã: infierno

andai: calabaza

añete: verdad

añete (hápe): verdad (en)

anga: pobrecito

ánga: alma

anga, nga: lastimosamente

angata: preocupado

ange: hoy

ange pyhare: anoche

angeko(i): preocupado

angepyhare: anoche

angerete: hace poco

angu'a: mortero

angue: alma de muerto

ani (-tei/-ti): ¡no!

ani chéne!: no será, que no sea

año(nte): solo

ao: ropa, vestido

ape: espalda

ápe: aquí

apere'a: conejo

apesã [avati]: un manojo [de maíz]

apo: confección

apu'a: redondo

apyka: asiento, silla

apysa: oído

apyte: centro

apytépe: en medio de

ára: día, tiempo

ára haku: calor, alta temperatura

arahaku: verano

arai: nube

araka'épa: cuándo

araka'eve: nunca

aramboha: almohada

aramboty: cumpleaños

aramirõ: almidón

arandu: sabiduría, sabio, listo.

Arapoty: primavera

Ararecha: nacer

araro'y: invierno

arasa: guayaba

aratiri: relámpago

aravo: hora

are: tardar

are porã: buen rato

aréma: desde hace tiempo

arete: fiesta

arhel: antipático

ári: sobre

árupi: por aquí

ary: año

asaje: media mañana, mediodía

asajepyte: mediodía

asúpe: izquierda

asy: mucho, profundo

ate'ÿ: pereza, perezoso

atukupe: espalda

aty: reunirse, reunión

ava: hombre

áva: cabellera

ava ñe'ê: guaraní, lengua

avakachi: ananás

avati: maíz

avati: pororo maíz frito

avati: soka: pisón de mortero

avei: también

ay: antipático

C

Cháke: cuidado

Chara: lana

che mba'e: mío

che rendumi: perdón, escúchame

che réra: llamarse

che róga opyta: vivir

che rógape: casa

chera'arõ: espérame

chichã chinche chipa torta

chokokue: campesino

chokora: chocolate

chyryry: frito

D

dipara echar a correr

E

e (ha'e/ere/he'i) decir

e'a! ¡oh!

eíra miel (de caña), azúcar

eirete miel de abejas

eiru, eira rúa abeja

ete verdadero

eterei mucho, muy, demasiado

F

falta faltar

G

Gana: ganar

gua: originario de

gua'u: ficticio, falso

guahu: aullar

guapy: sentarse

guarã: para

guaraniete: guaraní puro

guaripola: aguardiente, caña

guasu: grande

guata: caminar, viajar

guata: funcionar

guataha: viaje

gue: apagarse

guéi: buey

guejy: bajar(se)

gueteri: todavía

gui: de, por

guio, guivo: al lado de, detrás de

guive: desde (que)

guy, guýpe: debajo

guyra: pájaro

guahe: llegar

guaiguî, guaimi: anciana

guazú: grande

H

Ha: y, que

Agua: para que

ha (aha/reho/oho...): irse, ir

ha hakykuéri: seguir

ha'ã: jugar a, disparar, tirar, probar

ha'aresa: nacer

ha'arõ: esperar

ha'ejevy: repetir, volver a realizar

ha'etépe: puntual

ha'evéma: basta

ha'evete, ra'evete: mismo

agüere: por, a causa de

hai: escribir, grabar

hái: ácido

háime(te): casi

haimetéma: casi

háke: cuidado

haku: calor

hakykuépe: detrás

hapy: quemar

hasýpe: por fin

hasýpe: apenas

hasa: pasar

hasy: difícil

hasy: enfermo

hasy chéve: doler

hatã: duro

havõ: jabón

hayhu: querer, amar

hayviru'i: lloviznar

he: rico, agradable

he'ê dulce

he'ise: significa

he'ÿ: soso

hecha: ver, notar

hechanga'u: añorar

hechapyrã: interesante

hechauka: mostrar, hacer ver

hêe:

heja: dejar

hela: buscar

hendu: escuchar, oír, entender

henói: invitar, llamar

henondépe: delante

henyhê: lleno

hepy: caro

hepyme'ê: pagar

hesãi: sano

hesakã: claro

hesape: alumbrar

hese: por él

heta ára rire: mucho tiempo

heta, eta: muchos

hetaitéramo: a lo sumo

hete: besar

hete: oler

hi'a: fruta, da

hi'ã: parece

hi'ãnte chéve: ojalá

hi'ári: encima

hi'ári: además

hi'upy: alimento, comida, comestible

hory: divertido, alegre, feliz

hovasa: bendecir

hovy: verde azulado

hovyû: verde oscuro

hû: negro

hu'u: tos

hu'û: blando

hupi: levantar

hupity: alcanzar

hyepýpe: dentro

hykue: mojado

hypýi: rociar

I

Ichupe: él, lo, a él

Igústo: gusto

Ikatu: posible

ilaja porã: simpático, de buen carácter

iñepyrûme: principio, comienzo

ipýpe: dentro

ipahá(gue): último

ipahápe: finalmente

iporã chéve: gustar

iporãma: suficiente, bastante

iporãmante: bastante

irû: colega, compañero

irundy: cuatro

ita: piedra

itakua: cueva

J

Ja: caber, pegarse

Jagua: perro

Jaguarete: jaguar, tigre

jahe'o: llorar

jahu: bañarse

jahuha: baño

jajái: resplandor

jakare: yacaré, caimán, cocodrilo

jakuaruha: letrina

japepo: cazuela, olla

papi: marcharse, rumbear, disparar

japo: hacer

japo tembi'u: cocinar

japu: mentira, mentir

japysaka: escuchar bien

jarýi: abuela

jára: dueño

jasy: luna, mes

jave: durante, cuando

javorái: maleza

javy: equivocarse, perderse

je'oi: acudir, socorrer

jeheka: dedicarse

jehu: suceder

jei: separarse

jejavy: perderse, equivocarse

jejoko: contenerse, agarrarse, sostenerse

jejuhu: encontrarse

jeko: se dice, se rumorea

jekuaa: conocerse, ser conocidos

jepe: incluso, a pesar de, aunque, pero

jepe'a: leña

jepe'e: calentarse

jepi: frecuentemente

jepohéi: lavarse las manos

jepoka: torcido

jepokuaa: acostumbrarse

jeporu: utilizar

jepy'apy: preocuparse, sufrir

jerokyha: baile

jerovia: confiar, tener fe

jeroviaha: documento, papeles

jerure: pedir

jetapa: tijera

jetavy'o: aprender

jety: boniato, batata dulce

jevy, jey: volver a, otra vez, nuevamente, de nuevo

jey'u(rã): bebida

joa(ju): juntamente, juntos

jogapo: construir

jogua: comprar

jogua: parecerse

joguapy: bulto

johéi: lavar

jere: contorno, vuelta, giro

jerere: alrededor de

jeroky: bailar

jojói: hartarse, tener hipo

jojuhu: encontrarse

joka: romper

Joao: sujetar, atajar

Jokoha: obstáculo

Jokuaa: conocerse

Jokuái: emplear

Jopara: mezcla de guaraní-español

Jopara: mezcla, mezclado

Jope: calentar

Jopi: picar

Jopói: regalo

Jopy: apretar

Joso: moler, pisar

Jovái: enfrentarse

Ju: venir

ju'i: rana

juavy: diferenciarse

juayhu: amor mutuo

juhu: encontrar

juka: matar

juky: sal

juky: simpático

jukyry: salmuera

jukysy: caldo

jupi: subir

juru: abertura, boca

jurujái: admirarse

jurumi: oso hormiguero

juruvy: medio abierto

jyva: brazo

K

Kã: seco

ka'a: yerba mate, planta, hierba

ka'aguy: monte, bosque

ka'aguy: bosque

ka'aru: tarde

ka'avo: hierbas, verdura

ka'ay: mate

ka'ê: asado

ka'i: mono

ka'u: borracho

ka'ygua: mate, calabaza

kachiãi: indisciplinado, informal

kái: quemarse

kaigue: sin ganas

kaigue: aburrirse

kakaha: letrina

kakuaa: adulto, crecer

káma: pecho, busto

kambuchi: cántaro

kamby: leche

kambyrypy'a: cuajado

camisa: camisa

kane'õ: cansancio, cansado

kangue: hueso

kangy: deprimido, lánguido, débil

kañy: esconderse, perderse

kapi'i: paja

kapi'y: carpincho

kapilla: ciudad

kapiÿva: carpincho

karaguata: bromeliáceas

karai: señor

karai ñe'ê: español

karape: bajo

karia'y: mozo

kart: comer, comilón

karugua: ciénaga, estero

karumbe: coche de plaza, tortuga

kasõ: pantalón

káso: historia, cuento

vatu: sí, pues

katupyry: inteligente, hábil

káva: avispa

kavaju: caballo

kavara: cabra

kavure'i: pájaro de buena suerte, atractivo

kay'u: tomar mate

ke: dormir, guardarse, entrar

keha: hotel

kéra: sueño

kerana: dormilón

kesu: queso

kirirî: callarse

ko: andar, vivir, estar

ko árape: hoy

ko rei: estar ocioso

ko'ápe: aquí

ko'árupi: por aquí

ko'ê: amanecer, la mañana

ko'êmbuéramo: pasado mañana

ko'êro: mañana

ko'êroite: muy pronto de mañana

ko'êsoro: romper del alba

kóche: coche, automóvil

kóga: huerto

kóga: huerta

kóicha: así

kóina: he aquí, toma

kokue: chacra

kokuehe: hace unos días

komû: letrina

kopi: desmalezar, rozar

kora: corral

korapy: corral

kororõ: rugir

kotevê: necesitar

koty: habitación, pieza

kotyo: hacia

kóvante jepe: por lo menos

kove: vivir

koygua: campesino

ku: aquel

kû: lengua

ku'asã: cinturón, faja

ku'e: moverse

ku'i: molido

kua: agujero

kuã: dedo

kuaa: conocer, saber

kuairû: anillo

kuarahy: sol

kuarahy'ã: sombra

kuarahyreike: este

kuarahyresê: oeste

kuatî: zorrita, ardilla

kuatia: papel

kuatia ñe'ê: libro

kuave'ê: ofrecer

kue, ngue: ex- , fuera de

kuehe: ayer

kuehe ambue: anteayer

kuera: sanar

kuerái: estar harto

kuimba'e: hombre, varón

Cumandá: poroto

Kumby: probar

Kuñakarai: señora

Kuñataî: señorita, muchacha

Kundaha: investigar

kunu'û: mimos, caricias

kupépe: detrás de

kure: cerdo

kuriete: tarde (muy)

kuru: lepra, sarna

kururu: sapo

kurusu veve: avión

kutu: herir, clavar

ky: llueve

ky'a: sucio

ky'a'o: limpiar

ky'ÿi: ají

kyha: hamaca

kyhyje: temer

kyju: grillo

kypy'y: hermana menor

kyra: gordo, grasoso

kyre'ÿ: ganas, deseo

kyrÿi: tierno, frágil

kyse: cuchillo

kytî: cortar

kivi: hermano de la mujer

L

Lája: costumbre, clase, carácter

Lembu: escarabajo

Liga: conseguir

M

mýi: moverse

ma: ya

ma'ê: mirar, atender, observar

maerãpa: para qué

mainumby: picaflor, colibrí

maiteipa: saludo

malisia: pensar, suponer

mamóguipa: de dónde

Mamóngotyo: hacia dónde

Mamópa: dónde, adónde

mamoyguápa: de dónde

maña: mirar

mandi: pues, sólo

mandi'o rapo: raíz de mandioca

mandi'o: mandioca

mandu'a: acordarse, tener memoria, recordar

manduvi: maní, cacahuete

mandyju: algodón

mano: morir

mante: solamente

manterei: continuamente, siempre

máramo: nunca

marandu: noticia, mensaje

marangatu: santo/a, bendito/a, estimado

marave: nada

marave ndoikói: no importa

marcha: funcionar

máva mávapa: quiénes

máva mba'épa: de quién

Mávapa: quiénes

mayma(va): todos

maymáva: todo

mba'apo: trabajar

mba'e: cosa, algo, propiedad

mba'e heta: rico, con propiedades

mba'e rovy: verdura

mba'éguipa: por qué

mba'ehápa: por qué

mba'éichapa: cómo

mba'embyasy: triste, melancólico

mba'épa: qué

mba'ére(he)pa: por qué

mba'eve: nada

mba'evete chéve: no importa

mbaraka: guitarra

mbarakaja: gato

mbarete: fuerte

mbayru: coche, recipiente

mbegue: despacio

mberu: mosca

mbichy: tostado

mbo'e: enseñar

mbo'ehao: escuela

mbo'ehára: profesor/a

mbo'y: regar

mbochyryry: freír

mboguataha: el que hace caminar, guía

mboguejy: bajar

mbohapy: tres

mbohe: condimentar

mboheha: condimiento

mbohory: alegrar, encantar

mbohovái: desobedecer, contestar

mbohupa: huésped

mbohupa: albergar

mbói: serpiente

mboja'o: compartir

mbojaru: burlarse

mbojegua: adornar

mbojere: traducir, dar vuelta, trasladar

mbojoja: igualar

mboka: arma de fuego

mbokaja: cocotero

mbokapu: tirar, disparar

mbopi: murciélago

mbopu: tocar

mborayhu: amor

mborayhuhápe: cariñosamente

mborevi: tapir

mboriahu: pobre

mbota: golpear

mbotavy: engañar, atontar

mboty ... ary: cumplir años, cumplir, cerrar

mbou: enviar

mbovýpa: cuántos

mbovy: pocos

mbovyetéramo: menos, por lo menos

mbovyve: gratis, menos

mboy'u: dar de beber

mboyve: antes

mboyvytimbo: levantar polvo

mbujape: pan

mburika: mula

mburukuja: árbol de mburacuyá

mburuvicha: gran jefe

mburuvicha: presidente

Mburuvicha Róga: casa presidencial

mbyai: estropear

mbyaku: calentar

mbyaty: reunir

mbyja: estrella

mbyky: corto

mbyry'ái: calor (tengo calor)

mbytépe: entre, entrar, dentro de

me'ê: dar, permitir, otorgar

memby: hijo/a

memby'anga: ahijado, ahijada

membykuña: hija

meme(te): continuamente

ména: marido

menda: bodas, casarse

mendare: casado

mi: un poco

michî: pequeño

míkro: micro, colectivo

mimbi: brillar

mimby: flauta

mimói: hervido

mirî: pequeño

mitã: muchacho, joven

mitã Tupã: arete navidad

mitã'i: niño

mitã'i (okambúva): bebé, lactante

mitãkuña: niña

mo'ã: pensar

moakãrasy: dar dolor de cabeza

moambue: cambiar

moherã: dudar

mohesakã: explicar, aclarar

moî: poner, meter

moinge: meter

moirû: acompañar

mokã: secar

mokambu: amamantar

mokõi: dos

mokunu'û: acariciar, mimar

momaitei: saludar

momba: acabar

momba'apo: hacer trabajar

mombáy: despertar mombe'u: narrar mombyry: lejos mombyrygua: de lejos, forastero momorã: admirar mondýi: asustar monda: robar mondaha: ladrón monde: vestir mondo: mandar, enviar moñe'ê: leer moñenoña: criar mongaru: alimentar monguera: curar mongy'a: ensuciar mono'õ: cosechar moõpa dónde mopane desilusionar mopotî limpiar morotî blanco mosaingo colgar muã luciérnaga myakÿ: mojar myaña: empujar myasãi: extender, publicar myatã: estirar myatyrõ: arreglar, componer myendy: encender mymba: animal doméstico

mymbakuéra: ganado

N

nahániri: no

nambi: oreja

nandi descubierto, vacío

néi: permitir, consentir

néike!: ¡vamos!

nd(a) ... véima: ya no ... más

ndahasýi: sencillo, fácil, barato

ndaikatúi: imposible

ndaipóri: no hay

ndaje: se dice

ndikatúi: no es posible

ndive, ndie, ndi: con

ne'îra: todavía

ne'îra gueteri: todavía no

neuma: vendedor, negocio, tienda, negociador

nga'u: espero que, ojalá

ngotyo: dirección, hacia

nohê: sacar

nohê ta'anga: sacar fotos

nte: sólo

núne: tal vez

nupã: castigar, pegar

Ñ

Ña: señora, doña

ña'embe: plato

ñaimo'ã: igual, parecido

ñana: hierba no medicinal

ñana: letrina

ñaña: malo

Ñandejára: Dios, Nuestro Señor

Ñandú: araña

Ñandú: visitar

Ñandú: sentir

ñandu guasu: ñandú

ñanduti: telaraña, encaje artesanal, paraguayo, ñandutí

ñandy: grasa

ñangareko: cuidar

ñani: correr

ñañu(v)ã: abrazar

ñapy'û: sartén

ñapytî: atar

narã: naranja

ñarõ: salvaje, bravo

ñasaindy: luz de la luna

ñati'û: mosquito

ñati'û jokoha: mosquitero

ñe'ê: hablar, idioma, palabra, lengua

ñe'ême'ê: prometer

ñe'enga: refrán, proverbio

ñeha'ã: esforzarse

ñehê: derramarse

ñehendyvapo: afeitarse

ñekuave'ê: ofrecerse

ñekytî: cortarse

ñembo'e: rezar

ñembo'e: aprender

ñembo'euka: aprender

ñembohory: burlarse

ñemboi: desnudarse

ñemboja: arrimarse

ñembojaruhápe: en broma

ñemboki: enamorarse

ñembosako'i: prepararse

ñembosarái: jugar

ñembyahýi: hambre, apetito

ñembyai: estropearse

ñembyasy: sentir, lamentar

ñembyaty: reunirse

ñemi: esconderse

ñemiháme: escondido, a escondidas

ñemitÿ: sembrar

ñemoî: ponerse

ñemonde: vestirse

ñemongeta: conversar

ñemu: vender

ñemuha ñemi: contrabandista

ñeñandu: sentirse

ñeno: acostarse

ñepyrû: comenzar

ñongatu: guardar

ñonte: solo

ñopu: herirse

ñorairõ: guerra, guerrear, luchar, pelear

ñoty: sembrar, enterrar, cultivar

ñu: campo

ñuã: tapar, abrigar

ñuhã: trampa

ñurumi: oso hormiguero

ñyrõ: perdonar

O

Óga: casa

Oî: hay

oî porã: está bien

oîma: listo

oimehápe: donde quiera

oimeraêva: cualquiera, cualquier

oka: fuera

okápe: fuera

okára: campo

okaraygua: campesino, forastero

okê: puerta

oñemboty: cerrado

opa rire: después de todo, al final, finalmente

opaite: todos

opáma: acabó

opárupi: por todas partes

osoro: roto

ovecha: oveja

ovetã: ventana

P

Pýpe: dentro de

Pýra: crudo

Pa: todo, totalmente

Pa: acabarse

pa'ã: obstrucción, atasco

pa'ã: depender

pa'i: sacerdote

pa'irã: seminarista, futuro sacerdote

pa'û: intersticio, espacio

paha: final, último

paha: fin

paje: encanto, magia

pakova: banana

panambi: mariposa

pane: mala suerte

papa: contar

para: agua grande, mar

paraguái: paraguayo, Paraguay

páy: despertar

pe: en, ese

pe: ancho

pê: romperse

pe'a: quitar, abrir

pehengue: pedazo, fragmento, parte

péicha: así

péina ápe: he aquí

pepo: ala

pererî: delgado

peteî: uno

peteîha: primero

peteînte: único

petÿ: tabaco

petÿndy: tabacal

péva: ése

peve/meve: hasta

pi: escampar

piári: en busca de

pila'i: cansado

pinda: anzuelo

pindo: palmera

pióla: cuerda

pira: pez, pescado

pirãi: piraña

pirakutu: pescar

pirapire: dinero

pire: piel, cáscara

pire'o: descascarar

pirevai: malhumorado

piru: flaco

pita: fumar

po: saltar

po: mano

po guýpe: en poder de

po'a: suerte

po'i: estrecho, fino

po'o: arrancar

pochy: enojo, enojarse

pohýi: pesado, grave

pohã: remedio

pohãno: curar

pohãnohára: médico, doctor

pohe: hábil

poi: soltar

poko: tocar

pombéro: espíritu de la noche

porã: bueno, lindo

porãiterei: excelente

porãmínte: bastante bien

porandu: preguntar

porazo: escoger

pore'ÿ: ausente

poreno: fornicar, hacer el amor

poriahu: pobre

poroapo: apreciar, valorar

porombo'e: enseñar

pororo: chisporrotear

poru: usar

poruka: prestar

pota: querer, desear

potaje: preferir, querer más

potî: limpio

poty: flor

poyvi: hilo recio de algodón

pu: sonido, música

pu'ã: levantarse

puka: reírse

pukavy: sonreír, reír a medias

puku: largo

pukukuévo: a lo largo de

pupo: hervir

purahéi: canción, cantar

py: pie

py nandi: descalzo

py'a: corazón, entraña

py'a mirî: temeroso

py'a rasy: hambre

py'aguapy: tranquilizarse

py'aguasu: valiente

py'akue: hígado, tripas

py'amirî: cobarde

py'apy: pena, quebranto, aflicción

py'arasy: dolor de estómago

py'aro: odio

py'ÿi: frecuentemente, a menudo

pya'e: rápidamente, aprisa

pyahu: nuevo

pyapy: muñeca

pyhare: noche

pyhareve: mañana

pyhy: fornicar

pyhy: tomar, agarrar

pypore: huella

pyrague: espía

pyrû: aventajar, pisar

pysã: dedo del pie

pysyrýi: resbalar

pyta: talón

pyta pararse, detenerse, quedarse

pytã: rojo

pytagua: forastero

pytangy: color rosa

pyte: chupar

pyti'a: pecho

pytû: oscuro

pytu'u: descansar

pytumby: anochecer

pytyvõ: ayudar

pytyvõhára: ayudante

R

Rã: futuro

Vaha: llevar

Rumbosa: desayunar

Ramo: acabar de, recién, cuando, si

Rangue: en lugar de

Rapykuéri: detrás de

Rasa: extremamente

Rasê: llorar

Rehe: por

Rei: en vano

Reínteko: de balde no más

rekaka pa'ã: estreñimiento

rekakahýi: defecar, sentir ganas

rekávo: en busca de

reko: tener

remby: sobrar

rendápe: al lado de, junto a

renondépe: delante de

resarái: olvidarse de

rire: después

ro: amargo

ro'y: frío

ro'ysã: fresco

roguerohory: felicitación!

Rohory: apreciar

Rohory: felicitar

Rojy: bajar

Ropehýi: tener sueño

Ropurahéi: cantar

Rovái: enfrente de

Rovia: creer

Ru: traer

ru'anga: padrino

rupi: alrededor de, por

ruru: hinchado

ruruka: hacer traer

ry: líquido

ryguatã: satisfecho, harto

ry'ai: sudar

ryakuã: oler bien

rye colitis

rye guasu: embarazada

ryguasu: gallina

ryguasu rupi'a: huevo de gallina

S

sa'i: poco

sa'yju: amarillo

saingo: colgado

sambyhy: manejar, conducir

sapatu: zapato

sapukái: grito

sapy'a py'a: de vez en cuando

sapy'a py'aite: raras veces

sapy'a(itépe): súbitamente, de repente

sapy'a(mi): ratito, un momento

saraki: vivaracho

sarambi: desorden, desordenado

sãso: libre

se: querer

sê: salir

sevo'i: lombriz

sevói: cebolla

so: romperse

so'o: carne

soka: palo del mortero

soro: romperse

su'u: morder

sunu: tronar

sy: madre

sy'anga: madrina

sÿi: liso, resbaladizo

syry: fluir

syva: frente

T

ta'ýra/ra'y/ita'ýra: hijo

ta'anga: imagen, foto

ta'ÿi: semilla, brote, esperma

taguato: aguilucho

taguato resay: aguardiente

tahýi: hormiga

tahachi: policía, agente

tái: picante

tãi: diente

taita: papá

taita guasu: abuelo

tajýra/rajy/itajýra: hija

tajy: lapacho(árbol)

takã: ramo

tako: vulva

taku: calor

takuára: caña

takuare'ê: caña dulce

takykuégotyo: atrás, hacia atrás

takykuépe: atrasado

tanimbu: ceniza

tapýi: rancho

tape: camino

tape guasu: carretera

tapehû: carretera asfaltada

tapi'a: pene, testículos

tapia: frecuentemente, siempre

tapicha: prójimo, gente

tapiti: liebre

tapo: raíz

tapykue: parte posterior

tapykuéri: detrás de

tapypi: vulva

tarave: cucaracha

tarova: enloquecer

tasê: llanto, lloroso

taso: gusano

tasy: enfermedad, enfermo, dolor

tata: fuego

tataindy: vela

tatakua: horno

tatapÿi: brasa

tatarendy: llamas

tatatî: humo

tatatína: niebla

tataypy: cocina, hogar

tatî: espina

tatu: armadillo

táva: pueblo, ciudad

tavy: ignorante, tonto, loco

techapyrã: ejemplo

teindy: hermano

teju: lagarto

tekaka: excremento

teko: costumbre, naturaleza, modo

tekotevê: importante, necesario

tekove: vida, persona

tembe: labio

tembe'y: orilla, frontera

tembi'u: comida

tembiapo: trabajo

tembiasakue: historia

tembiporu: utensilio, cubierto

tembireko: esposa

tembo: pene

temiarirõ: nieto

temimbo'e: alumno

tenda: lugar

tenda: montado

tendy: saliva

tendy: luz

tendyva: barba

tenonde: delante de

tenondépe: adelante

tenonderã: primero, ante todo, especialmente

tepoti: excremento

tepy: precio, valor

téra: nombre

térã o téra joa(py): apellido

tere§uahe porãite: bienvenido

terere: mate frío

tesa: ojo

tesãi: salud

tesay: lágrima

tetã: patria, país

tete: cuerpo

tetekue: cadáver

tetyma: pierna

tevi: culo

tî: tener vergüenza

tî: nariz

tie'ÿ: escandaloso

timbo: humo, cigarro

togue: hoja

topa: encontrar

tory: felicidad

tova: cara

tovasy: tristeza

tû: pique, nigua

tu'ã: cima

tugua: fondo

tuguái: apéndice, cola

tuguy: sangre

tuguysê: menstruación

tuicha, tuvicha: grande

tuja: viejo

tuju: barro

tuku: langosta

tumby: asentaderas

tupa: cama, lecho

tupao: iglesia

Tupasÿ: Virgen Maria

tupi'a: huevo

túva/itúva: padre

tuvicha: jefe

tuvy: tío

ty: tirar, echar, acumular

ty'ai: sudor

tyahýi: orinar

tyapu: ruido

tye: vientre

tyeguy: bajo vientre

tyke: hermana mayor

tyke'y: hermano mayor

tykua: cebar mate

tykue(re): zumo, jugo

tyky: gotear

tymba: animal doméstico

typei: barrer

típica: escoba

tyre'ÿ: huérfano

tyvy – tyvýra: hermano menor

tyvyta: ceja

U

U (ha'u/re'u/ho'u): comer, beber, alimentarse

Upéi: después, luego

Upéicha: así

Upéicharamo: si es así, entonces

Upépe: allí

Upéramo: en aquel tiempo

Upy: comestible

V

Výro: tonto

Va: mudarse, cambiar

Vai: malo, feo

váicha chéve: parece

vakapi: fútbol

vakapi: piel, cuero

vale: valer

vare'a: hambre, tener

ve: más

vende: vender

vera: relampaguear, brillar

veve: volar

vevúi: ligero

vo: al, para, en

vo: cuando

voi: temprano

bocoy: luego

vosa: bolsa

vy: medio

vy'a: alegrarse

vy'a: divertirse

vy'a: alegrarse

vy'a'ÿ: malestar

Y

Y: agua

Ÿ: sin

y'aha: salto de agua

y'u (hay'u/rey'u/hoy): beber agua

yúhéi: tener sed

yga rupa: puerto

ygára: canoa, "barco"

yke: lado

ykére: al lado de

ykua: pozo

yma: hace tiempo

ynambu: perdiz

ybýpe: junto

ypa: lago

ype: pato

ypy: comienzo, origen

ypykuéra: antepasados

ÿrehe: sin

444 comentarios:

Martín de Ezcurra dijo...

Qué tristeza, estuve recorriendo este diccionario, lo hice dos veces, y no pude encontrar la cosa más simple y tan común a todas las lenguas del mundo... Quise saber como se escribe y se dice la palabra o el concepto de "amigo"... Por favor reparen la omisión, estoy seguro que los guaraní hablantes también tienen amigos...

۞ Lilith Carmim ۞ dijo...

Irû! amigo o compañero

Anónimo dijo...

chamigo

Anónimo dijo...

Che ra'a

Jorge Parraga dijo...

Soy parte de un grupo de agrimensores y quisiera saber como se diría algo así como "nosotros los que medimos la tierra" (tierra, campo, terreno, etc...) en pocas palabras en Guaraní. ¡Gracias!

Unknown dijo...

Se dice Irû y esta en el diccionario como compañero, colega. Por ende, amigo.

Unknown dijo...

Quisiera saber si este vocablo pertenece al guaraní ârata Tai ve, o algo parecido... Gracias!!!!

Unknown dijo...

Quisiera saber si este vocablo pertenece al guaraní ârata Tai ve, o algo parecido... Gracias!!!!

Unknown dijo...

Hola.. Quisiera saber el significado de la palabra "ojoma" no estoy seguro de que se escriba.. Creo que significa "se fue" o algo así.. Muy has gracias

Anónimo dijo...

opama...se acabó (se terminó, se fue)

MÁAX dijo...

Amigo,Compañero, kmarada, Colega, y otras dnominacions en Spañol.
Pués, en Guaraní hay muchas formas también:

Angirû, Irû, Ra'a, Kape(lû), Dúki, Kómpa, Lópi, Kíli, Kuáte, Chamígo.

Spero t sirva... Suert che ra'a: mi amigo.

MÁAX dijo...

Hola! En Guaraní se scrib:
OHÓMA: se fue / fueron.
"> El Prfijo "O" es pra 3r Prsona dl Sing tanto cmo Plural.
"> La "H" suena cmo una J suav.
"> El acnto siempr va sobr la Raíz Vrbal (en st kso "HO": ir(se).
"> El Sufijo "MA" dtrmina el Tiempo Pasado (Pro ojo, st sufijo es utilizado cuando el Tiempo rcién akba d sucdr, xq hay muchos sufijos q dtrminan el TP).

Ej en oracions:
1) Ha'e ohóma: Él / Ella se fue.
"> Pronombr d 3ra P dl singular.
2) Ha'ekuéra ohóma: Ellas/os se fueton.
"> Pronombr d 3ra P dl Plural.
3) Pueds omitir los Pronombrs, tanto S cmo P.

Spero t sirva... SUERT.

MÁAX dijo...

Hola! A la vrdad, pued sr. Aunq no ntiendo muy bien x cmo lo scribist. Pro t doi algunas ideas d las cuals creo q son d la q t rfrís.

* Palabras:
Ára: día, tiempo.
Tata: fuego.
Veve: volar.

En Oracions:
a) Ára tata veve: día d fuegos artificials. (Litralmnt: fuego q vuela).

b) Ára tataveve: día d algún Juego q tiene las kractrístiks dl fuego q vuela.

Ojo, q en Guarani se unn palabras pra formar nuevas, en las cuals kmbia su signifikdo.

Ejemplos:

1) Palabras:
Kuã: ddo d la mano.
Irû: amigo, compañero.

* Unidas:
Kuãirû: anillo. (Litralmnt: compañero dl ddo d la mano).

2) Palabras:
Vaka: vaca.
Pi/Piro: piel, cuero.
Po/Popo: rbotar, saltar.

* Unidas:
Vakapipopo: pelota. (Litralmnt: cuero d vak q rbota).

Bueno, spero t sirva.. SUERT...

Unknown dijo...

Buenas ! Charlando con un desconocido en el colectivo esta noche, escuche una palabra Guarani muy linda. Y tengo un problema, no me la puedo recordar pero conosco la definicion en castellano. Es: "El reflejo de la luna en el agua a traves de tus ojos". (Lo unico que se, y esa es la razon que me haya gustado tanto, es que es una sola palabra) Gracias por la ayuda !

Unknown dijo...

Que linda la frase,pudiste averiguar como era la palabra??

Unknown dijo...

Ñasaindynderesare.( la luz la luna de tus ojos
Ñasaindy brillo de la luna
Nde tus
Resa ojos
Re de, proviene de

Anónimo dijo...

COMO SE ESCRIBE EN GUARANI ( UN DIA EN LOS HIJOS DE MIS HIJOS , ME LEVANTARE )

Unknown dijo...

Muchas gracias amigo ! Que sigas bien !

Unknown dijo...

Algún poema en guaraní ??

Unknown dijo...

Buen día. Como se dice en guarani: el mayor. O el hombre más viejo. O el hombre más sabio.gracias

Brunela dijo...

Hola, quisiera saber cómo se diria "con amor" en guarani. Gracias

RON QUISPE dijo...

Como se dice "Dios" ? Por favor

Unknown dijo...

Tupã, se escribe con el acento nasal. O bien podrias decir *ÑANDEJARA* ( literalmente dice “nuestro dueño o señor”

Anónimo dijo...


me parece estar incompleto le faltan muchas palabras veo que como extranjero no encuentro las palabras que quiero decir igual en parte me ayuda gracias

Unknown dijo...

Hola me pueden decir el significado de : Mba'eiko la ére paa

Max dijo...

Mba'éiko (la) erépa? ¿Qué / Cómo dijiste?

Mba'e: cosa, objeto, qué?

Mba'éiko: ¿Qué / Cómo / Cuál?

La: artículo singular tomado del Spañol, equivale a: el, la.

Ere (eré): vos decís, dí.

-pa: sufijo que denota una pregunta desconocida o que se requiere una respuesta.

* También, en Guaraní se suele alargar las vocales de alguna palabra para enfatizar asombro, sorpresa, enojo, pregunta, etc.

También, se puede decir:

Mba'épa ere? ¿Qué dcís?

Mba'épio ere? ¿Qué dcís?

Mba'e ere piko? ¿Qué dcís?

Mba'éiko ere? ¿Qué dcís?

Mba'e eréma piko? ¿Qué dijiste?

Max dijo...

Tenonderã: El primero.

Karai tuja: hombre viejo.

Karai arandu: hombre sabio.

Karai katupyry: hombre audaz.

Eterei: demasiado, mucho, muy.

Arandu eterei: muy sabio.

katupyry eterei: muy audaz.

-ve: más, mejor.

Aranduve: más sabio.

Katupyryve: más audaz.

O también, se puede alargar la última vocal, qe enfatiza que algo es demasiado, enfatiza asombro en preguntas o respuestas, algo está demás, etc. Aunque no se escribe, simplemente se lee.

Karai arandu (karaí aranduuu): El señor (es) muy sabio.

Anagaivo (anagaivoooo): es muy flaco / delgado.

Porã (porããã): Muy lindo.

Iporã (iporããã): Es muy hermoso.

Max dijo...

Hayhupápe: afectuosamnte, cariñosamente.

Rayhuhápe / Rayhupápe: afectusamente, cariñosamente.

Es muy utilizadas estas palabras, que tienn el mismo sntido "con amor".

Pro si qers solamente "con amor":

Tayhúre / Tayhúpe: con / de / en / por amor.

Rayhúre / rayhúpe: a /con / de / en / por amor.

Max dijo...

Peteî ára pe membykuéra che memby rehegua, che amopu'ã va'erã (Esta oración dice la mujer).

Peteî ára pe ta'ykuéra che ra'y rehegua, che amopu'ã va'erã (esto dice el hombre).

Max dijo...
Este comentario ha sido eliminado por el autor.
Anónimo dijo...

Que es EYCUAJAPA?

Unknown dijo...

Hola! Alguien me dice como se dice Tierra en el sentido de Pachamama? Y Selva? Y Universo o Cosmos? Y una más... Dónde leo acerca de cosmovisión Guaraní? GRACIAS!!

El Coloquio underground dijo...

Ka'aguy: selva
Yvy ape: tierra

Anónimo dijo...

Qué es eycuajapa che cambá?

Lorena dijo...

Hola quisiera saber que significa curupaiti?

juanjoseclaros@hotmail.com dijo...

Señores estoy en la busca de una referencia bibliográfica o cualquier ayuda sobre la etimología de la palabra "gracias" (yasoropai)

Unknown dijo...

Hola! Cómo se escribe en guaraní "No vuelven más"?

Anónimo dijo...

Alguien podria decirme que significa "Kunumi"? gracias

Unknown dijo...

Cómo se escribe FAMILIA en guaraní d corrientes x favor. Gracias.

Anónimo dijo...

alguien me puede traducir esta frase
morena ha droga re'v rire..
nembotavyraita ndevoi si o si..

desde ya gracias( es de escritos de paraguay ,un link de frases) ..por ahi no escribi bien esa contraccion v,,

Mariano dijo...

Buenas tardes, quisiera saber como se escribe " El Blanco Grande " en guaraní. Es el nombre de un barco. Gracias.

Mariano dijo...

"El Blanco Grande " o "El Gran Blanco"
Gracias de nuevo.

Unknown dijo...

Mi bisabuelo me decía Tronquito de rosal, pero con tiempo perdimos la lengua. Cómo se dice TRONQUITO DE ROSAL en guaraní, por favor.
Gracias

Anónimo dijo...

yvagami alguno podría decirme que quiere decir?

Anónimo dijo...

hola! estamos queriendo poner nombre a una embarcacion..algo asi como "nuestra casa, nuestro hogar" o similar...ñande roga creo que ya lo vimos usado...alguna otra idea!

Unknown dijo...

Una señora de mi pueblo dice algo así como "omanó caraí " (suena así ) cada vez que se termina el agua del mate. Como se escribe correctamente y Qué significa?

Max dijo...

Hola.

Pues en guaraní Ñande róga significa tanto como: "nuestra casa" o "nuestro hogar".

Ahora, hay dos formas de decirlo:

Ñande róga (inclusivo).

Ore róga (exclusivo).

Max dijo...

Hola.

Yva / Yvága: cielo, firmamento.

-mi: sufijo que denota disminución o apreciación.

Yvágami: cielito.

Max dijo...

Hola.

Morotî: blanco.

Guasu: grande.

Pe: el, esa, ese, eso, aquel, aquello.

Aunque en guaraní se necesita el sustantivo pra alguna oración, sino no tendría sentido.

Ej:

Yga / Ygára: barco, bote.

Pe morotî ygára guasu: El gran barco blanco.

Max dijo...

Hola.

Óga: casa, hogar.

-gua / -ygua: sufijos que denotan orígen de algo o alguien.

Ogagua / Ogaygua: familia (los de la casa).

Max dijo...

Hola.

Moréna ha dróga re'ý rire
Luego sin la morena y la droga

(a)ñembotavyraita nde voi
Ciertamente me desentiendo de tí.

Max dijo...

Hola.

Kunumi: Chico, joven, mozo, muchacho, varón (exclusivo masculino).

Max dijo...

Hola.

Ou: viene, vienen (3P tanto sing / plural).

Nd-...-i: prefijo y sufijo negativo pra palabras orales.

Jey: de nuevo, repetir.

Ou jey: viene(n) de nuevo, vuelve(n).

-ve: sufijo que denota abundancia, cantidad, o adverbio superlativo.

Ndou jeýive: No vuelve(n) más.

Max dijo...

Hola.

E-: prefijo posesivo de la 2da Persona singular.

Kuaa: conocer, saber.

Kuaaha: conocedor, lo conocido.

-pa: sufijo que denota pregunta.

Ej:

Eikuaahápa (?): ¿Entendiste? ¿Lo sabés? ¿Lo conocés?

Max dijo...

Hola.

Eikuaahápa (?): ¿Entendiste? ¿Lo sabés?

Che: mi, mío.

Kamba: moren@, negra / negro.

Ej:

Eikuaahápa (?) Che kamba: ¿Entendiste? Mi negra/o.

Anónimo dijo...

Muchas gracias!

Max dijo...

Oî porã!: ¡De nada!

Max dijo...

Hola. Ciertamente si lo dice así, es algo confuso su dicho, porque no creo qe qiera decir ¡Se acabó el agua! o ¡Terminó!

Pues, la palabra MANO (manó) es un verbo y significa morir, expirar, fallecer. Y no se ocupa con un líquido o mineral.

Ella quizás quiso decir:

Opa! Karai => Ahora sí, te creo; ya qe significa: ¡Terminó! Don / Señor.

Salu2... 😊

Max dijo...
Este comentario ha sido eliminado por el autor.
Unknown dijo...

Que significa che uhjéi......

PICO dijo...

Encuentro muy interesante la página para quienes tienen inquietudes por identificar expresiones en guaraní de uso común en su ámbito socio cultural

Alquien pregunto : cómo se dice "amigo" en castizo guaraní
sabemos que en Corrientes usamos el yopará= mezcla guaraní español: chamigo formado con che= pronombre personal primera persona en guaraní = mi que al unirse al español amigo, por cuestiones fonéticas se reemplaza por la diéresis ch y amigo en español o sea chamigo.
Pero en castizo guaraní amigo se dice ängiru , forado por äng=alma e irú= compañero, o sea el amigo es el compañero del alma

Unknown dijo...

Hola, como se diría en guaraní "qué par de locos"? Gracias

-Soldado de Gaia- dijo...

Buenas:Yo soy argentino pero con familiares paraguayos y siempre tuve interes en conocer la lengua guarani;quisiera saber la traduccion semantica de ocoete piru.Gracias

Natalia dijo...

Hola estuve leyendo sus preguntas y respuestas. Me pareció interesante. Tengo dudas con una frase y quisiera saber si podrían orientar par a saber su significado. (No se como se escribe)NDE RERA UAPO Ú asi es como suena si no me equivoco . Gracias

Laura dijo...

Necesito ayuda,puede decirme las diferente formas en que se escribe estrella en las dialectos guaraní, se que son muchos , gracias

Max dijo...

Buenas.

Che: yo, mi, mío.

Uhéi: tener sed.

Y: agua.

Y'uhéi: necesitar agua / tener sed.

Che uhéi / Che y'uhéi: Tengo sed.

Max dijo...

Hola... Qe frase che... 😂😂

Bueno sería algo así:

Tavy: loco, sonso, tonto.

Taravéi: loco, sonso, tonto.

Tavycho: loco, sonso, tonto.

Tavýro: loco, sonso, tonto.

Mokõi: dos, doble, dupla, par.

-va: sufijo qe indica qe es "habitual o constante".

Mokõi tavýva: los dos locos.

Taravéi mokõiva: los dos locos.

Mokõi tavychóva: los dos locos.

Mokõi tavýrova: los dos locos.

Y si qerés resaltar tu oración le agregás:

Tiko (para palabras orales).

Mokõi tavýva tiko: qe par de locos / los dos locos de verdad.

-Mba'e / -va'e (como sufijos qe denotan "veracidad o certeza de algo).

Mokõi tavyrova'e: qe par de locos qe son.

Taravéi mokõimba'e: qe par de locos por Dios.

Max dijo...

Hola. Pués creo qe sería esto:

Nde (ndé): tu / tuyo. Tú / Vos / Usted.

Téra: nombre.

Guapo'y / Yvapo'y: árbol higuerón / goméro (Ficus luschnathiana).

Nde réra guapo'y: tu / su nombre es higuerón (guapo'y).

Max dijo...

Hola...

Mbyja: estrella.

Kirito mimbi: estrella (literalmnte: brillo de Cristo / luz de Cristo).

Kirito ra'y: estrella (lit: hijos d Cristo).

Jasy memby: estrella (lit: hijos de la luna).

Yva / Yvága mimbi: estrella (lit: brillo del cielo).

Max dijo...

Hola. No entiendo muy bien tu petición pero creo qe te refieres a esto:

Iko: estar, existir, vivir.

O-: prefijo verbal de la 3ra Pers del singular y plural.

Piru: delgado, fino, flaco. Desganado, débil, cansado, sin fuerzas.

(Ha'e) oiko piru: (Él / Ella) está flaca/o / desganado.

(Ha'ekuéra) oiko piru: (Ellas/os) están flacos / desganados.

Max dijo...

Se me olvidaba:

-ete: sufijo qe tiene significado de "veracidad o certeza".

Oikoete piru: ciertamente / en verdad está .....

Max dijo...
Este comentario ha sido eliminado por el autor.
Anónimo dijo...

Omano=Murió. Carai= muchacho

Anónimo dijo...

Hola... necesito ayuda con unas palabras que no encuentro son:
Reime
Ne
Poraite
Piko
Pora
Retumina
Rohe
Hetusetepa
Neko'ê
Jaha
Oñondive
Arape
Rejapo
Kane'o
Nde
Pochyti
Hina
Agradezco que me ayuden gracias


Anónimo dijo...

Hola. Puedes ayudarme a traducir "la casa de Sol" o "Casa de Sol".
Muchas gracias.

Max dijo...

Hola. Pues te digo el significado de las palabras que entiendo en tu comentario, las demás no las entiendo.

Reime: (Tú / Utd / Vos) estás.

Ne-: prefijo nasal de la 2da persona del singular. Eje: ko'ê: amanecer => ne + ko'ê ==> neko'ê: (Vos) amaneces.

Porã: bien, bueno, óptimo. Hermoso, lindo.

Porãite: muy lindo / bueno.

Piko: partícula de pregunta, equivale a los signos de interrogación ¿? ya qe no poseen valor propio, sino que denotan la base de la pregunta, en sentido de: duda, asombro, burla, inquietud, etc.

Póra: duende, fantasma, sombra, espectro, demonio.

Hetû: besar, oler.

Se: sufijo verbal que significa: anhelar, desear, querer.

-ete: sufijo que denota verasidad o certeza.

-pa: partícula sufija de pregunta, equivale igual que 'piko' a los signos interrogativos. Aunqe éste va unido a la palabra y tiene sentido diferente, es más para preguntas coherentes y concisas.

Hetûsetépa(?): ¿Quiere de verdad besar / oler?

Neko'ê: (Tú) amaneces. (Usted) amanece. (Vos) amanecés.

Jaha: vamos.

Oñondive: juntos, los dos.

Ára: día, tiempo, estación.

-pe: sufijo que sig: a, con, de, en, para, por.

Árape: del día / tiempo.

Japo: hacer, obrar, fabricar.

Re-: prefijo verbal de la 2da persona del singular.

Rejapo: (Tú) haces. (Utd) hace. (Vos) hacés.

Kane'õ: cansancio, fatiga, desgano. (Estar) cansado / fatigado / desganado.

Nde: Tú, Usted, Vos. nde: Tu, tuyo, su, suyo.

Pochy: enojo, íra, rábia.

-hína: sufijo verbal de la 3er persona singular y plural qe equivale al tiempo presente, modo de tiempo qe transcurre ahora, en este momento.
Ej: Ha'e ojapoHÍNA imba'apo: Él / Ella está haciENDO su trabajo.

Ha'e osapukaiHÍNA: Él/Ella está gritaNDO.

Max dijo...

Hola.

Kuarahy: sol.

Óga: casa, hogar, refugio.

Kuarahý róga: Casa (del) sol.

Kuarahy rógape: La casa del sol.

Pe kuarahy róga: La casa del sol.

Óga cuando es conjugado toma 'r' inicial para indicar poseedor.

Che róga: mi casa.

Nde róga: tu casa.

Óga: la casa (de alguien o la casa en sí).

Cuando se quiere decir la casa de fulano o de él/ella, toma 'h' inicial para indicar poseeción de tercera persona singular o plural.

Hóga: su casa, la casa de él / de ellos.

Unknown dijo...

Hola quiero saber que significa
Ydnam ybur occor

Unknown dijo...

Hola quiero saber que significa
Ydnam ybur occor

Max dijo...

Che ndaikuaáiri nde puvlikasiõ: No entiendo tu publicación.

Marcela dijo...

Hola. Me podrian indicare cómo se escribe Salto Encantado en Guarani? Gracias

Boneca dijo...

Buenas tardes
Alguien me podrá decir como se escribe: "tierra seca" la intencion es decir que el suelo es arido, donde carece de humedad.
Gracias!

Anónimo dijo...

Reikatupa reñemongoi que significa

Max dijo...

Hola.

Yvy: tierra.

Amapokã: seca, sequía.

Ama'ỹ: seca, sequía (liter: sin lluvia).

Kyve'ỹ: seca, sequía.

Yvy ama'ỹ: tierra seca.

Yvy kyve'ỹ: tierra seca.

Yvyku'i: arena.

Pa: sufijo qe enfatiza: completo, compuesto, conjunto, totalidad.

Tenda: lugar.

Vai: feo, mal, no optimo.

Yvyku'iparenda: desierto (liter: lugar completamente de arena).
Yvyvai: desierto (liter: tierra fea / mala).

Max dijo...

Hola.

Re-: prefijo verbal de la 2da persona del singular.

(i)Katu: poder.

-pa: sufijo de pregunta, equivale a los "¿?". Sufijo qe tiene significado: completo, compuesto, total, totalidad. Finalizado, hecho, terminado.

Ñemongo'i: murmurar. Murmullo.

Reikatúpa reñemongo'i: ¿Podrías murmurar (hablar / decir)?

Reikatupa reñemongo'i: Terminaste (ya) de murmurar.

Anónimo dijo...

Que quiere decir yoguajha

zulema dijo...

Como se dice Las Lechuzas son animales nocturnos?

Unknown dijo...

baepa reiko me podes decir q significan
hakue
iporo
kueama
eiiko
mbaebea

Unknown dijo...

Un favor como se escribe Cóndor en guaraní

Max dijo...

Hola.

Ñakurutû: búho grande.

Suinda: lechuza malagüéra.

Urukure'a: lechuza.

Pyhare: noche.

Lo: las, los (guaranizado).

Ha'e: ser.

Mymba / Tymba: animal.

-gua: sufijo: de, originario de.

-kue / -kuéra: sufijo de modo plural.

Urukure'a mymba pyharegua: la lechuza (es un) animal nocturno.

Lo urukure'a (ha'e) pyhare mymba: Las lechuzas son animales nocturnos.

Urukure'akue / Urukure'akuéra pyhare mymba: Las lechuzas son animales nocturnos.

Max dijo...

Hola. Te doy el significado de las palabras que entendí de tu publicación.

Mba'épa reiko?: ¿Cómo estás? ¿Cómo andás? ¿Qué tal te va?

Eiko: tu andar / estar / ser / vivir.

Mba'eve: cero, nada, vacío.

Max dijo...

Hola.

Conozco un sólo nombre.

Ururutî: cóndor blanco.

Unknown dijo...

gracias che ra'a

Unknown dijo...
Este comentario ha sido eliminado por el autor.
Anónimo dijo...

Por favor quisiera saber como se dice lechuga y cilantro en guaraní

Susana dijo...

Hola. Serían tan amables de decirme el significado de "taitalo". Muchas gracias

Anónimo dijo...

Que pena no sirve este diccionario..no Hay opcion de buscar del español al Guarani...por suerte hablo guarani y puedo de Guarani al español..no puedo creer que El que se tiro semejante trabajo..no supo que el paraguayo y los que hablan guarani generalmente saben los significados de las palabras entre algunas exepciones..pero lo que se necesita es del español al guarani..seria una pena si no lo corrigen...pues esta amplio la estructura de este diccionario..Sorry.! critica constructiva nomas.saludos

pablo dijo...

Hola a todos, aquí en santa cruz Bolivia tenemos un plato típico que se llama majau y me dijeron que es una palabra guaraní, alguien sabe que significa y también uno de sus ingredientes llamado Urucú, gracias

Anónimo dijo...

Hola, muy buenas, ¿Cómo se dice "todo está bien" o "está todo bien" en guaraní?
Muchas gracias

Max dijo...

Hola.

Iporãmba (iporãmbÁ): Todo está bien.

Opa iporã: Todo está bien.

Opaite iporã: Todo está bien.

Opákatu iporã: Todo está bien.

Max dijo...

Hola. Pues el Guaraní Boliviano difiere mucho del Guaraní Paraguayo o Correntino.

Majao: es própio del G. Boliviano.

Uruku / Yruku: (Bixia Orrllana); Achiote, anatto, rucú, urucú entre otros, es un arbusto perenne, de 2-4 hasta 6 mts de altura, utilizado como colorante o condimento en la comida popular.

Max dijo...
Este comentario ha sido eliminado por el autor.
Max dijo...

Hola. Pues creería qe significa el superlativo de la misma, cmo es el caso de muchas palabras.

Ñaña: malo, vil.
Ñañála: malvada.
Ñañálo: malvado.

Japu: mentir. Mentira.
Japúla: mentirosa.
Japúlo: mentiroso.

Taita: abuelo.
Taitálo: abuelazo.

Anónimo dijo...

Hola! Me pueden decir qué significa "Rohenoita"? Desde ya muchísimas gracias

Unknown dijo...

@Max me puedes traducir esta canción?? Por favor es un trabajo para dos semanas
Todos los momentos que no vi
El amor que no sentí
Todas las mañanas al sol
¿Dónde estarán ahora?
Todas las sonrisas que perdí
Sin haber llorado
Todos los días sin ti
¿Dónde han quedado?
Y te dejé ir
No supe luchar por ti
Y cada noche me reclaman
Los momentos que pasé
Sin ti
Toda la mujer que yo no fui
Por no quedarme a tu lado
Todo lo que me sobró a mí
Y pude haberte dado
Todo ese tiempo que perdí
Sin haber cambiado
Todos los días sin ti
¿Dónde han quedado?
Y te dejé ir
No supe luchar por ti
Y cada noche me reclaman
Los momentos que pasé
Sin ti
¿Dónde estará mi vida
Que no sucedió?
¿Dónde está el camino
Que no me encontró?
¿Dónde está el camino
Que no me encontró
Que no me encontró?
Y te dejé ir
No supe luchar por ti
Y cada noche me reclaman
Los momentos que pasé
Y te dejé ir
No supe luchar por ti
Y cada noche me reclaman
Los momentos que pasé
Sin ti

Unknown dijo...

hola me podrian decir que significa esto: he'i jagua ho'u ramo eira

Max dijo...

Hola.

Ro-: prefijo verbal de la 3ra persona del plural exclusivo.

Tenói (henói / renói): avisar, llamar.

-ta: sufijo verbal de Tiempo Futuro próximo.

(Ore) Rohenóita: (Nos) llamarémos / vamos a llamar.

Max dijo...

Hola.

He'i: (él / ella) dice.

Jagua: perro.

Ho'u: (él / ella) bebe, come, ingiere.

Ramo: adverbio átono: como, cuando, desde, etc.

Eíra: miel de abeja.

Oración:

He'i jagua ho'u ramo eíra: Dice (dijo) qe cuando el perro comió la miel.

Max dijo...
Este comentario ha sido eliminado por el autor.
Max dijo...

Hola. Pues te comento qe las traducciones de canciones en otras lenguas resulta muy complicado.

La traducción, cmo se diría normalmente, no muy literal a la letra de la música. En fin: ahí va....

Max dijo...

Aypo sapy'a che ndahechái,
pe tayhu che nañandúi.
Opa pyhareve kuarahýpe,
Mamópa oĩ ko'ãga?

Opa pukavy che aikañy,
ha che narasẽi.
Ára ha ára nderehe'ỹ,
Mamópa opyta?

Ha che ndereja reho,
che nañeha'ãkuaái nderehe.
Ñavo pyhare che ojerure,
lo sapy'a che aikove nderehe'ỹ.

Pe kuña che ndaha'éi,
ndapytái ne rendápe.
Ku ára che aĩ rei,
ha che name'ẽi ndéve.

Ku ára che aikañy,
ha che ndaikoéi.
Ára ha ára nderehe'ỹ,
Mamópa opyta?

Ha che ndereja reho,
che nañeha'ãkuaái nderehe.
Ñavo pyhare che ojerure,
lo sapy'a che aikove nderehe'ỹ.

Mamópa oĩ che rekove,
ndojehúi?
Mamópa oĩ tape,
ndochejuhúi?
Mamópa oĩ tape,
ndochejuhúi;
ndochejuhúi?

Ha che ndereja reho,
che nañeha'ãkuaái nderehe.
Ñavo pyhare che ojerure,
lo sapy'a che aikove.

Ha che ndereja reho,
che nañeha'ãkuaái nderehe.
Ñavo pyhare che ojerure,
lo sapy'a che aikove nderehe'ỹ.

Max dijo...

Hola.

Ka'aperyso: lechuga.

Kuratu: cilantro / perejil.

camilo zegarra murillo dijo...

@Max muchas graciass de verdad, ya estaba perdiendo las esperanzas jaja , saludos desde La Paz, Bolivia ^^

Max dijo...
Este comentario ha sido eliminado por el autor.
Max dijo...

Ndaipóri mba'erépa! ¡No hay por qé! ¡De nada! 👍😊

Che maîtei ndéve guarã avei, ko'águi Corriéntes - Arhentínape: Mis saludos para tí también, desde aqí Cts - Arg.

Unknown dijo...

Quiero saber que significan ESTAS palabras SIEMPRE decía mi esposo LE llamaban el negrito del chilcal gracias

Unknown dijo...

Mi esposo era de CURUZU Cuati Corrientes

nlafourcadefan ❤❤❤ dijo...

hola, me podes traducir esta canción? vi q traduciste una y espero q puedas ayudarme estare demasiado agradecida gracias ❤

Nunca es suficiente para mí
Porque siempre quiero más de ti
Yo quisiera hacerte más feliz
Hoy mañana siempre hasta el fin

Mi corazón estalla por tu amor
Y tú qué crees que esto es muy normal
Acostumbrado estas tanto al amor
Que no lo ves, yo nunca he estado así
Si de casualidad
Me ves llorando un poco
Es porque yo te quiero a ti

Y tú te vas, jugando a enamorar
Todas las ilusiones vagabundas que se dejan alcanzar
Y no verás, que lo que yo te ofrezco
Es algo incondicional

Y tú te vas, jugando a enamorar
Te enredas por las noches entre historias que nunca tienen final
Te perderás, dentro de mis recuerdos
Por haberme hecho llorar

Nunca es suficiente para mí
Porque siempre quiero más de ti
No ha cambiado nada mi sentir
Aunque me haces mal te quiero aquí

Mi corazón estalla de dolor
Como evitar que se fracture en mí
Acostumbrado estas tanto al amor
Que no lo ves, yo nunca he estado así

Si de casualidad
Me ves llorando un poco
Es porque yo te quiero a ti

Y tú te vas, jugando a enamorar
Todas las ilusiones vagabundas que se dejan alcanzar
Y no verás, que lo que te ofrezco
Es algo incondicional, incondicional

Y tú te vas, jugando a enamorar
Te enredas por las noches entre historias que nunca tienen final
Te perderás, dentro de mis recuerdos
Por haberme hecho llorar

Te perderás dentro de mis recuerdos
Por haberme hecho llorar

Max dijo...

Hola. Aquí está la traducción.

Marãve iporãma chéve guarã,
aipotave haguére nderehegui.
Che nembovy'avesevarã,
ange, ko'ẽrõ, arapaha peve.

Che py'a ombopu ne mborayhu,
ha Nde eimo'ã ku itapiagua.
Nde jepokuaa umícha mborayhu,
nderehechái, Che marãve upéicha aiko.

Sapy'a Nde recha cherasẽ
ajevéramo Che nderohayhu.

Ha Nde reho nemoakãraku,
umi kuaa'avy rei heja ñandéve jajehupyty.
Nderechamo'ãi ame'ẽ ndéve
peteĩ mba'e porã.

Ha Nde reho nemoakãraku,
nemoapañuãi umi tembiasakue marãve ndopái.
Ha ndekañy che mandu'ápe
haguére ndecherayhúi.

Marãve iporãma chéve guarã,
aipotave haguére nderehegui.
Che mba'eve nañandúi,
Nde chemombyai, Che nderohayhu.

Che py'a tasýpe ombopu,
Mba'éicha ajoko omopẽ che ryepýpe.
Nde jepokuaa umícha mborayhu,
nderehechái, Che marãve upéicha aiko.

Sapy'a Nde recha cherasẽ
ajevéramo Che nderohayhu.

Ha Nde reho nemoakãraku,
umi kuaa'avy rei heja ñandéve jajehupyty.
Nderechamo'ãi ame'ẽ ndéve
peteĩ mba'e porã. Peteĩ mba'e porã.

Ha Nde reho nemoakãraku,
nemoapañuãi umi tembiasakue marãve ndopái.
Ha ndekañy che mandu'ápe
haguére ndecherayhúi.

Ndekañy che mandu'ápe
haguére ndecherayhúi.

Ha ndekañy che mandu'ápe
haguére ndecherayhúi.

Unknown dijo...
Este comentario ha sido eliminado por el autor.
Unknown dijo...

Hola quisiera saber el significado en castellano.. mdemgo la wangui akachará

Unknown dijo...

¿Che pua co yte ?quisiera saber la traducción porque lo escuche

Unknown dijo...

Como se dice no creo?

Unknown dijo...

Hola, cómo se escribe "fea"

Unknown dijo...

No encuentro el nombre de las frutas y verduras en guaraní boliviano; como no subí a la nube mis anotaciones😂😂

Max dijo...

Hola.

Vai: fea / feo.

Vaícha: feíta.

Vaícho: feíto.

Vaíra: fea.

Vaíro: feo.

Unknown dijo...

Hola a todos..me entretuve bastante leyendo todos los comentarios, siempre q puedo ando x el litoral..el querido Parana..(tan generoso) ,
Una vez a orillas de bella vista una mujer llamaba a su pareja, yirauu , o algo parecido no se escribirlo.me quedo grabado,hoy mi perro se llama así.pero no se el significado... gracias a todos

Max dijo...

Hola. Solo te quería decir qe ésto es Guaraní Correntino no Boliviano.

El G. Boliviano es algo diferente del G. Correntino o Paraguayo (cuales tienen una estrecha relación pro hay cambios también).

El Guaraní Boliviano es mezcla con el Quechua / Quichua, a pesar de qe su raíz sea guaranítica, tiene muchos cambios.

Max dijo...
Este comentario ha sido eliminado por el autor.
Unknown dijo...

Hola me pueden decir él significado de yvoty mini desde ya muchas gracias

Unknown dijo...

Hola ayer anduvimos castrando unos toritos y al capador le salió esta palabra.ñande.algo asi..era kisiera saber qué significa..

Unknown dijo...

como se dice Luciano en guarani

bavio1 dijo...

En el tema Alpargata tuyá la ultima glosa dice" Lindo itema bailare" cual seria la traduccion correcta? Gracias

Unknown dijo...

Q significa dei cuaja chei capa nose bien como se escribe

Unknown dijo...

Me podrían decir cómo se escribe "hola buen día" en guaraní

Max dijo...

Hola.

Tovia: confiar, creer.

Jerovia: confiar(se), creer(se).

Che ndaroviái: Yo no creo.

Max dijo...

Hola.

Jogua: asemejar(se), parecer(se). Adquirir, comprar.

Joguaha: lo que se adquiere / compra: mercadería.

Joguapy / Joguapyre: igual a, parecida/o

Che ajogua mbujape: Yo compro pan.

Ha'ekuéra ojogua joyke'y: Ellas/os parecen (ser) hermanos.

Ha'e ojoguapyre ichupe: Él es parecido a él.

Péva jajoguaha mba'e: Eso es lo que se compró (compramos).

Max dijo...

Hola.

Poty / Yvoty: flor.

Minî: chico, pequeño.

Yvoty minî: flor pequeña: florcita.

Yvoty'i: florcita.

Max dijo...

Hola.

Ñande (ñandé): Nosotras/os (incluyente).

Ore (oré): Nosotras/os (excluyente).

Max dijo...

Hola.

Lindoitéma bailaré: Muy bien / lindo, excelente, de buena forma / manera bailaré.

Max dijo...
Este comentario ha sido eliminado por el autor.
Max dijo...

Hola.

No sería: Eikuaahápa? Che kamba.

Unknown dijo...

Ñamendata ndevoiko

Unknown dijo...

Buenas quiero aprender hablar guarani. Donde y como puedo hacerlo

Unknown dijo...

Y que significa?

Max dijo...

Eikuaahápa? Che kamba
¿Entendiste? Mi negra/o.

Max dijo...
Este comentario ha sido eliminado por el autor.
Max dijo...

Hola. En Guaraní se comienza con la pregunta, según el tiempo.

* Mba'éichapa neko'ê? (Hola) ¿Cómoaaneciste?

* Mba'éichapa nde pyhareve? (Buen día) ¿Cómo estás?

* Mba'éichapa nde asaje? (Buenas tarded) ¿Cómo estás (a la siesta)?

* Mba'éichapa nde ka'aru? (Buenas tardes) ¿Cómo estás (a la tarde)?

* Mba'éichapa nde pyhare? (Buenas noches) ¿Cómo estás (a la noche)?

Como ves no existe el "Buen o Buenas". Simplemente se emplea la pregunta "Mba'éichapa : ¿Cómo?" Y el tiempo: ko'ê: amanecer. Pyhareve: mañana. Asaje: siesta. Ka'aru: tarde. Pyhare: noche.

También podes decir:

Maîtei, Mba'éiko (Nde)?: Hola ¿Cómo estás?

Maîteípa?: Hola ¿Que tal?

Mba'éichapa? ¿Qué tal?

Etc. Hay muchas otras formas de decir.... Salu2

Max dijo...

Hola. En Guaraní no suele cambiar el nombre. Se puede decir una abreviación o sobrenombre.

Aldana: Nána.

Alicia: Lícha.

Beatriz: Véra.

Benjamín: Bénja / Vénja (bénya).

Camila: Kámi.

Carlos: Karíto.

Carolina: Káru.

Claudio: Káio.

Evelín: Béba / Véva, Nína.

Federico: Péle.

Giovanna: Chíli.

Héctor: Érito.

Ismael: Títo.

Jazmín: Mimín.

Jorge: Kóke.

Juán: Nácho.

Juán Manuel: Bébo / Vévo.

Juán Marcos: Juáncho.

Juán María: Juámpi.

Josélo: Joche (joché).

Julián: Júli.

Lídea: Lála.

Lúcas: Lúka.

Luciano: Lúchi.

Luís: Lúcho.

Marcelo: Chélo.

Marcos: Máncho.

María luz: Lulu (lulú).

Mario: Máio, Méke.

Mateo / Matías: Mátu.

Miguel: Míko.

Nadia: Náia.

Nélson: Néne.

Nicolas: Níko.

Pablo: Páncho.

Pedro: Períto, Peru (perú).

Raquel: Ráke (rráke), Tóri.

Ricardo: Ríki (rríki).

Rocío: Chochío.

Tobías: Tóbi, Tóto.

Max dijo...

Hola.

Sy
Ahai nde resa
ha mitãnguéra oma'ê.

Ahai nde juru
ha mitãnguéra opuka.

Ahai nde réra
ha mitãnguéra oñe'ê.

Mamá
Dibujo tus ojos
y los niños ven.

Dibujo tu boca
y los niños sonríen.

Escribo tu nombre
y los niños hablan.

Anónimo dijo...

HOLA QUISIERA SABER QUE SIGNIFICA : CHE ROHAYHU CHE Y´AITE GUIVE

Unknown dijo...

Como se dise cosas en guarani quien me dise

Unknown dijo...

Si ojoma es que. Se fue

Max dijo...

Hola.

Ñande / Ore: Nosotras/os.

Ta'ã: medir.

Yvy: campo, terreno, tierra.

Ñu: campo.

Ñande ñaha'ãha (ñaha'ãva'e, ñara'ãha / ñara'ãva'e) yvýpe.

Ore roha'ãha (roha'ãva'e, rora'ãha / rora'ãva'e) yvýpe.

Ñande ñara'ãha ñúme / Ñande ñúme ñara'ãha.

Max dijo...

Hola.

Mba'e: cosa, objeto.

Peteî: un, uno.

Mokõi: dos.

Mbohapy: tres.

-nguéra: sufijo nasal de pluralidad.

Ejemplos:

Peteî mba'e: una cosa.

Mokõi mba'e: dos cosaS.

Mbohapy mba'e: tres cosaS.

Mba'enguéra: cosaS, objetoS.

Pe mba'enguéra iky'a: Esas cosas están sucias.

Imba'enguéra hepy: Sus cosas (las cosas de él/ella) caras (son caras).

Max dijo...

Hola.

Che: Yo. Me, mi.

Rohayhu: amar, querer. Amor, aprecio.

py'a: corazón, entrañas.

-ite: sifijo superlativo: mucho, muy, con todo.

Guive: desde (que).

Che rohayhu che py'aite guive / Che py'aite guive rohayhu: Te amo con todo mi corazón.

Unknown dijo...

Q significa sos el oatata de mi ñamembuy

Max dijo...

Hola.

Oatáta!: interjección: ¡Fantástico!, ¡Fenomenal!, ¡Grandioso!, ¡Qe grande!, ¡Qe increíble!, ¡Wow!

Aña: diablo, personaje malvado, persona vil.

Memby: hija/o (voz usado por la mujer).

(a-)ñamemby => aña + memby: ¡Hijo del diablo!, ¡Hijo de su madre!, ¡Hijo de put*!

Max dijo...

Pero a la vez la oración sería:

Sos el oatáta de mi ñamemby.
Sos lo increíble (máximo) de mi error (problema, penas, etc).

Unknown dijo...

Alguien podría porfavor decirme como se dice transporte aereo , fluvial , ferreo y terrestre en guaraní ,gracias de ante mano

Unknown dijo...

tal ves dijo murio el agua

Unknown dijo...

cual es el significado de leca o algo asi

Unknown dijo...

Traducimelo en español xf oguapy ndaye mbohapy pa'i petei asaye okaru hagua tuichava so'oka'e henondepe muera ha upeichahagui ohecha sapy'a perurimame ouramo ha he'i oyupe ñahenoi perupe okaru haguaicha gua'u ñanendive ha ñañembohory hese.hi'aguimavo Perú he'i chupe petei pa'i. Perú , eyu yakaru orendive ,oya Perú ha oguapymavoi, oyesareco ha ohecha mboyapyminte oi so'oka'e .OSE he'i pa'i ley yahovasakatu ha yakaru, opu'a pa'i tivu ha he'i, ha oguapyvo ipoyaima so'ore ha ho'upaitemavoi, upei opu'a pa'i laku ha he'i.ha oguapyvo ipoyaima so'ore ha ho'upaitemavoi. Ohecharamo ivaita, Perú rima opu'a ha ipoyaivo pa'i leu so'ore ha he'i. Oguahe voive ta'ukatu chekova, he'ivo upeicha opu'a ha oho pa'i leu so'o reheve.

Max dijo...

Hola.

Leka / Lekaja: anciano, viejo (exc. masculino).

Max dijo...

Hola.

Oguapy ndaje mbohapy pa'i peteĩ asaje okaru haguã tuicháva so'oka'ẽ: Se dice (cuenta) que se sentaron tres sacerdotes una tarde para comer un gran asado.

Henondépe (ichuguikuéra): Adelante (de ellos).

Ha upeichahagui ohecha sapy'a Perurimáme: y mismo así miraron rápido a Perurimá.

Oúramo ha he'i ojupe "ñahenói Perúpe okaru haguãicha gua'u ñanendive ha ñañembohory hese: Cuándo vino se dijeron (a sí mismos) "llamemos a Perú para que coma con nosotros en broma (para joderle / engañarlo) y nos burlaremos de él.

Hi'aguĩmavo Peru he'i chupe peteĩ pa'i: Peru, eju jakaru orendive: Al acercarse Perú le dice un sacerdote: Perú (Pedro), vení y comamos juntos.

Oja Peru ha oguapýma voi, ojesareko ha ohecha mbohapymíte oĩ so'oka'ẽ: Se arrimó Perú y se sentó rápidamente, se fijó y vió que solo tres estaban para el asado.

Osẽ he'i pa'i Léu jahovasakatu ha jakaru: Sale y dice el sacerdote Léu bendigamos y comamos pués (ya).

Opu'ã pa'i Tivu ha he'i: Se levanta el sacerdote Tivú y dice.

Ha oguapývo ipojáima so'óre ha ho'upaitéma voi: Y al sentarse agarra la carne y lo termina comiendo rápido.

Upéi opu'ã pa'i Laku ha he'i: Luego se levanta el sacerdote Lakú y dice.

Ha oguapývo ipojáima so'óre ha ho'upaitéma voi: Y al sentarse toma la carne y la termina comiendo rápido.

Ohecháramo ivaíta, Perurima opu'ã ha ipojáivo pa'i Léu so'óre he'i: "oguahẽ voive ta'ukatu che kóva", he'ívo upéicha opu'ã ha oho pa'i Léu so'o reheve: Cuando vió que va mal (la cosa), Perurimá se levanta y al tomar la carne del sacerdote Léu dice: "llega más temprano que yo como esto", al decir eso se levanta y se va con la carne del sacerdote Léu.

Max dijo...

Me equivoqué en esto:

Ha ohecha mbohapymínte oĩ so'oka'ẽ: y ve que sólo hay tres carnes.

Unknown dijo...

Aguiyeve Max,che maitei ndeve,ko'agui Parana ,Entre Ríos. Argentina

Max dijo...

Ndaipóri mba'erépa! ¡No hay por qe!

Che maîtei ndéve guarã avei.

Max dijo...
Este comentario ha sido eliminado por el autor.
EVA dijo...

Quisiera saber el significado de la frase:
“Sy tapiã nde amandu’a.”
Gracias.

Unknown dijo...

Traducimelo en guaraní xfa éste viernes 21 de septiembre llegó al fin la esperada primavera y con ella el tiempo de alzarr la cabeza y animarse a guardar los abrigos, olvidándonos ya del frío del invierno para sentir las tibia brisa en nuestra piel.renovarla esperanza, la alegría y el amor. Tiempo de hermosas y coloridas flores esparciendo su fragancia por doquier, de sol radiante y cielo azul,que nos anuncia días alegres y rejuvenecedores. Danzas de mariposas, golondrinas y picaflores,, volver a escuchar el trino de los pájaros anunciando el amanecer y renovar el encanto de sentirnos vivos y partícipes de es nuevo comienzo

Unknown dijo...

Hola como se dice pozo de agua? o fuente de agua? o manantial? gracias por la ayuda.

Unknown dijo...

Ykua =pozo de agua y=agua kua =pozo, agujero

Max dijo...

Hola.

Sy tapia nde amandu'a: Mamá siempre me acuerdo de tí.

Max dijo...

Hola.

Y: agua, río.

Ykua: cenote / pozo de agua.

Yakã / Y'akã: arroyo, afluente.

Ykororo / Ytororõ: cascada, catarata.

Yvu: fuente, manantial, vertiente.

Ysyry: arroyo, río.

Yrembe / Yrembe'y: mar, playa, río.

Max dijo...

Upéichaite.! ¡Así es!

Unknown dijo...

Como se dice 2018 en guaraní? ayuda

Max dijo...

Hola.

Mokõi: dos.

Mbohapy: tres.

Po: cinco.

Poapy (5 + 3): ocho.

Pa: diéz.

Papoapy (10 + 8): dieciocho.

Mokõipa (2 veces 10): veinte.

Su: mil.

Mokõisu (2 veces mil): dos mil.

Mokõisu poapy: 2.018

Max dijo...

Perdón.

Mokõisu PApoapy: 2.018

Max dijo...

Hola.

Ko arapoteĩ 21 (mokõipa peteĩ) jasyporundýpe, oguahẽite'akue (la) arapoty hayhúva, ha avei pe ára ñakãupi pe tajanima haguã jambohyru umi aoaku, jaresaráikema araro'y ha to'y, tañandu haguã yvytupo'i hakuvy ñande pirépe, ñambopyahúke (la) jerovia, tory ha tayhu.
Kóva ára yvotykue para ha iporãitépe omyasãihína hyakuã porã opárupi, ikuarahy hendy ha yva hovýpe, okuaauka ñandéve ára tory ha ipyahúva.
Panambi jeroky, mbyju'i ha mainumby, jarendu jey (la) guyra ñe'ẽ omomarandu pe ko'ẽmby ha jambopyahúke (la) vy'akue ñañeñandu jaikovére ha jaike (peteĩ) ñepyrũmby pyahúpe.

Unknown dijo...

Quisiera saber el significado de Taynah o Tainá o Tainah....
solo se que es de origen tupi guaraní pero no lo encontré en ningún diccionario
Gracias

Max dijo...

Hola. La Lengua Tupí-guaraní es de los nativos del Brasil y no hallarás significados para palabras de ésta lengua en Diccionario Guaraní Paraguayo o Correntino, porqe es una lengua muy cerrada y más antigua qe éstas. Son dos ramas del mismo tronco pero difieren mucho (es como decirte el Español y el Francés son del mismo árbol "Latín" pero tienen sus diferencias).

Es más, fácil buscar la etimología de una palabra Guaraní Jopará en Tupí-guaraní que viceversa.

Ejemplo:

Tahýi: hormiga (Guaraní Correntino / Paraguayo / Jopará)

Tay / Tasy: hormiga (Tupí-Guaraní / Mbya).

En fin. La palabra que mencionaste en "Tupí-Guaraní" significa.

Tainã (variaciones Tayna / Taina / Thaina): astro celeste, estrella. Hoy en día, es usado como nombre femenino en Brasil.

Tainã-kan: gran estrella, adorado como un dios, responsable de enseñar la agricultura a los aborígenes.

Max dijo...

Aquí el link => https://www.dicionariodenomesproprios.com.br/tayna/

Unknown dijo...

que significa 'vae a pota ?o algo, asi creo q suena

Unknown dijo...

Traducemelo da en guaraní en el diario dicen que la chita corre a 113 km /h. El caballo corre a 77 km la liebre a 72 km. Y la oveja a que velocidad corre? Y depende yo en la hora de educación física corro a 1km/h. 1km. Pero en casa a la hora de robarle un pedazo de torta a mamá corro a 200km/h -veni acá con eso,que no es para comer ahora

Unknown dijo...

Hola quisiera saber que significa ijehyi

Max dijo...

Hola. No sería:

Mba'e aipota: la cosa que quiero.

Mba'e aipota piko(?) / Mba'e piko aipota (?) / Mba'épa / Mba'épio aipota(?): ¿Qué quiero?

Max dijo...

Hola.

i- : prefijo oral posesivo de la 3er Pers. singular o plural.

Jehýi: (tener) adormecimiento, calambre, dolor, entumecimiento, hormigueo, molestia.

Ijehýi: Su / tiene hormigueo.

Max dijo...

Hola.

Momaranduha he'i chíta oñani 113 (sa paapy) km órare.
Kavaju oñani 77 (pokõipa pokõi) km-pe.
Tapiti (apere'a) oñani 72 (pokõipa mokõi) km-pe.
Ha ovecha, Mba'e velosida odiparápa / Mba'épa velosida odipara (?)

Ikatu ha'e, Edukasiõ físika órape Che oñani peteĩ km órare. Ha ógape amondanguévo peteĩ chipa pehẽ che sýpe añani 200 km órare.
Eru ko'ápe upéa. Nda'orái ja'u / Ndere'úi katu ko'ãga / Ndere'ukatúi ko'ãga.

Podes cambiar las palabras castellanas:

Hora: aravo.

Kilometro: supukukue.

Educación física: Jetepyso, Edukasiõ tete rehegua.

Disparar / correr: (dipara) ñani.

Velocidad: akuãngue, pya'ekue.

Unknown dijo...

Aguiyeve Max,tendré que seguir estudiando guaraní. Terminé este ciclo con un promedio de 8 pero aún no logro traducir como tu.que bajón.

Max dijo...

Ndaipóri mba'erépa.!

Qe bueno, qe estés estudiando. Por mi parte, yo soy hablante pro no sé mucho simplemente lo básico, y me gustaría haber estudiado pero lástima qe en mi pueblo no hay cursos, a escribir aprendí por internet además de docenas de nuevas palabras qe desconocía.

Unknown dijo...

Se fue

Unknown dijo...

Hola me dirian que quiere decir nda ipori mbae ve guasu co anga pero yaha hese

Max dijo...

Hola.

Ndaipóri: no hay.

Mba'eve: cero, nada, vacío.

Guasu: grande.

Ko: esta, este, esto.

Ánga: alma, espíritu.

Anga.!: ¡Pobre!, ¡Que lástima / pena!

Jaha: vamos.

Hese: de / por él (ella).

Ndaipóri mba'eve guasu ko ánga: no hay nada grande (algo importante) en esta alma.

Jaha hese: vamos por él.

Max dijo...

Ánga: individuo, persona.

Lachtuk dijo...

Quisiera aportar algo: la traducción de jaha hese es correcta. Pero en el caso de un saludo por ejemplo:
-Ha upéi? (Y después?)
-Jaha hese (y continuamos.) Si tomamos desde un punto de vista más contextual.
Popularmente en Paraguay se saluda ynresponfe asi muy frecuentemente.

Shamayo dijo...

Hola. Necesito ayuda para saber como se pueden decir unos términos

Energía Vital
Médico
Sanador
Piel
Sabiduría Ancestral
Vida
Padre
Madre
Abuelo
Abuela

Max dijo...

Hola.

Teko: Vida.

Teko mbaretekue (mba'e'ypy) rehegua: Energía vital.

Pohãnohára / médiko / doytor: Doctor, médico.

Avapaje / médiko / paje: Brujo, hechicero, médico.

Kuerahára / Pohãnohára: Sanador (persona).

-mbi / mbire / -pi / pire / pirekue: piel.

Aranduypy / Kuaaypy: Sabiduría ancestral.

Túva / Ru: Padre, papá.

Sy: Madre, mamá.

Taita / Taitaguasu / Táta / Aguélo: Abuelo.

Jári / Jarýi / Aguéla: Abuela.

Unknown dijo...

quisiera saber como se dice (Portarse bien) xfavr

Max dijo...

Hola. Te doy algunos ejemplos:

Teko porã: andar / estar / vivir bien, tener buena costumbre.

Reiko porã!: ¡Portate bien!, ¡Tené modo (modales)!

Epyta porã!: ¡Queda qieto (bien)!, ¡Portate bien!

Rehendu / Rerendu / Rendu!: ¡Escuchá!, ¡Obedecé!

Techa / Rehecha / Rerecha / Recha!: ¡Atendé!, ¡Mirá!, ¡Ojo!

by TemplatesForYou-TFY
SoSuechtig